Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Belirtiler ve Başa Çıkma Yolları

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), çocukluk döneminde sıkça görülen ve bireylerin dikkatini sürdürmekte, hareketlerini kontrol etmekte ve dürtülerini yönetmekte zorlandığı nörogelişimsel bir durumdur. Bu durum, genellikle olumsuz etkileri ile dikkat çeker; ancak uzman bir rehberlik eşliğinde uygulanan tedavi yöntemleri ve destekleyici terapilerle oldukça etkili bir şekilde yönetilebilir. DEHB, okul öncesi dönemden itibaren belirti vermeye başlayabilir ve bu dönemdeki çocuklarda dikkat dağınıklığı, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik gibi belirtilerle kendini gösterir. Ancak bu yaş grubundaki çocukların doğal gelişim süreçleri de benzer davranışları içerebileceğinden, DEHB tanısı koyarken dikkatli ve kapsamlı bir değerlendirme şarttır.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Belirtileri

Okul öncesi çocuklarda DEHB’nin temel belirtileri, üç ana başlık altında toplanabilir:

Dikkat Eksikliği

• Oyun oynarken veya etkinliklerde dikkati çabuk dağılır.
• Yönergeleri takip etmekte zorluk çeker ve verilen görevleri tamamlamada güçlük yaşar.
• Detaylara dikkat edemediği için sık sık hatalar yapar.
• Konuşurken veya bir etkinliğe odaklanırken dinleme becerisi zayıftır.
• Eşyalarını sıkça kaybeder.
• Zihinsel çaba gerektiren işlerden kaçınır veya bunları sevmeyebilir.
• Organize olmakta zorluk çeker.

Hiperaktivite

• Sık sık ellerini ve ayaklarını hareket ettirir veya oturduğu yerde huzursuzlanır.
• Oturması gereken durumlarda kalkıp dolaşabilir.
• Uygunsuz anlarda koşma veya tırmanma eğilimindedir.
• Sakin bir şekilde oyun oynamakta veya etkinlikte bulunmakta zorlanır.
• Sürekli hareket halinde olup “motor takmış gibi” bir görüntü sergileyebilir.
• Konuşma isteği fazladır ve sıkça konuşur.

Dürtüsellik

• Sorular tamamlanmadan yanıt verir.
• Sırasını beklemekte zorlanır.
• Başkalarının sözünü sıklıkla keser.
• Sonuçlarını düşünmeden hareket eder.
• İsteklerini ertelemek konusunda güçlük çeker.
• Tehlikeli olabilecek davranışlar sergileyebilir.

Bu belirtilerin bir kısmı, her çocukta zaman zaman görülebilir. Ancak DEHB tanısı için bu belirtilerin sıkça ve yoğun bir şekilde gözlemlenmesi, çocuğun günlük yaşamını (oyun, öğrenme, sosyal ilişkiler) olumsuz etkilemesi ve belirli bir süre boyunca devam etmesi gerekmektedir.

DEHB ile Başa Çıkma Yolları

Okul öncesi dönemde DEHB tanısı alan veya bu belirtileri gösteren çocuklar için çok yönlü bir yaklaşım benimsemek büyük önem taşır. Bu yaklaşım, çocuğun, ailenin ve eğitim kurumunun iş birliğini içerir. Başa çıkma yolları genel olarak şu şekilde sıralanabilir:

Erken Tanı ve Değerlendirme

• Çocuğunuzda DEHB belirtileri fark ediyorsanız, bir çocuk doktoru veya çocuk psikiyatristine başvurarak profesyonel bir değerlendirme yaptırın. Erken tanı, uygun müdahale stratejilerinin geliştirilmesi açısından kritik bir öneme sahiptir.

Aile Eğitimi ve Destek

• DEHB hakkında bilgi edinmek önemlidir. Bu durumun ne olduğu, belirtileri ve başa çıkma stratejileri hakkında bilgi sahibi olmak, çocuğunuzu daha iyi anlamanızı ve desteklemenizi sağlar.
• DEHB olan çocukların ebeveynleri için destek gruplarına katılmak, deneyimlerinizi paylaşabileceğiniz ve bilgi alışverişinde bulunabileceğiniz önemli bir platform sunar.

Davranışsal Çözüm Yolları

• Çocuğunuz için basit, net ve tutarlı kurallar belirleyin. Kurallara uyulduğunda olumlu geri bildirim verin; uyulmadığında ise önceden belirlenmiş mantıklı sonuçlar uygulayın. Tutarlılık, çocuğunuzun neyin beklendiğini anlamasına yardımcı olur.
• İstenilen davranışları gözlemlediğinizde, çocuğunuzu övün, takdir edin veya küçük ödüller verin. Olumlu geri bildirimler, bu davranışların tekrarlanma olasılığını artırır.
• Günlük rutinleri, kuralları veya yapılacak işleri görsel olarak destekleyin. Resimli çizelgeler, takvimler veya yapılacaklar listeleri, çocuğunuzun organize olmasına ve yönergeleri takip etmesine yardımcı olabilir.
• Kısa ve yönetilebilir görevlere odaklanın. Uzun süreli dikkat gerektiren aktiviteleri küçük parçalara ayırarak daha yönetilebilir hale getirin.
• Zamanlayıcılar kullanarak aktivitelere ayrılan süreyi görselleştirebilirsiniz.
• Çocuğunuzun aşırı uyarıldığını veya yorulduğunu fark ettiğinizde, kısa molalar vermesine izin verin. Sakinleşebileceği bir “sakinleşme köşesi” oluşturabilirsiniz.
• Dürtüsel davranışlarla başa çıkmak için oyunlar veya aktiviteler kullanın. Örneğin, sırayla oynanan oyunlar veya “dur-düşün-hareket et” stratejileri öğretebilirsiniz.

Okul ve Aile İş Birliği

• Çocuğunuzun öğretmenleriyle düzenli iletişim halinde olun. Çocuğunuzun okulda gösterdiği davranışlar ve ihtiyaçları hakkında bilgi alışverişinde bulunun.
• Öğretmenlerle birlikte çocuğunuzun öğrenme ortamını ve davranışlarını destekleyici stratejiler geliştirin. Dikkatini dağıtacak uyaranların azaltılması, kısa ve net yönergeler verilmesi gibi düzenlemeler yapabilirsiniz.

Fiziksel Aktivitelerin Önemi

• Çocuğunuzun enerjisini sağlıklı bir şekilde atabileceği düzenli fiziksel aktiviteler yapmasını teşvik edin. Açık havada oyun oynamak, spor yapmak veya hareketli aktiviteler, DEHB belirtilerini yönetmeye yardımcı olabilir.
• Sağlıklı ve dengeli beslenmeye özen gösterin. Araştırmalar, katkı maddeleri ve şeker içeriği yüksek gıdaların DEHB belirtilerini olumsuz etkileyebileceğini göstermektedir.
• Yeterli ve düzenli uyku, çocuğunuzun dikkatini ve davranışlarını düzenlemesi için son derece önemlidir.

Uzman Desteği

• Gerekli durumlarda, çocuk psikiyatristi tarafından ilaç tedavisi önerilebilir. İlaç tedavisi, DEHB belirtilerini kontrol altına almakta etkili olabilir ve davranışsal stratejilerin uygulanmasını kolaylaştırabilir. İlaç tedavisi kararı, doktorun değerlendirmesi ve ailenin onayı ile alınmalıdır.
• Oyun terapisi, davranış terapisi veya aile terapisi gibi psikoterapi yöntemleri, çocuğunuzun duygusal ve sosyal gelişimini desteklemeye, başa çıkma becerilerini geliştirmeye ve aile içi iletişimi güçlendirmeye yardımcı olabilir.

Sabırlı Olun

Her çocuk benzersizdir ve DEHB belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Sabırlı olun, çocuğunuzun güçlü yönlerini keşfedin ve ona destekleyici bir ortam sunun. Profesyonel yardım almak ve tutarlı bir şekilde başa çıkma stratejilerini uygulamak, okul öncesi dönemdeki DEHB’li çocukların gelişimini olumlu yönde etkileyecektir.

Kaynak: Yasemin